Samen met Anne maakte ik een begin met een nieuwe videoserie: NSFAQ. NSFAQ staat voor Not So Frequently Asked Questions. Op straat stellen wij voorbijgangers een vraag, die ze niet dagelijks gesteld krijgen. In NSFAQ No. 1 gaat deze vraag over creativiteit. Wat verstaan mensen onder dat begrip? En zien ze zichzelf als een creatief persoon?
Maand: oktober 2015
WAT GOED IS
We bespraken Descartes, vorige week. Het bord werd volgeschreven met zijn gedachtegoed, met als conclusie zijn bekendste uitspraak: cogito ergo sum – ik denk, dus ik ben. Voor het eindexamen filosofie dienen we de theorie te kennen die leidde tot deze uitspraak: de methodische twijfel. Descartes besloot aan alles te gaan twijfelen, om zo zekerheden te vinden – zaken waar niet aan te twijfelen viel en die als fundament gebruikt konden worden voor de verdere filosofie. Ik voelde me Descartes, de afgelopen weken. Maar waar hij met zijn getwijfel een antwoord zocht op de vraag ‘Wat is waar?’, hield ik me bezig met een andere kwestie. Wat is goed?
Aangezien ik er graag vanuit ga dat de mens van nature goed is, neem ik aan dat iedereen het liefst de best mogelijke keuzes maakt. Sommigen doen dit heel weloverwogen, anderen zijn impulsiever van aard. Toch is er een gelijkenis, die schuilt in het feit dat mensen zullen kiezen voor datgene wat hen het juiste lijkt. Maar soms blijkt een keuze achteraf toch niet zo goed geweest. De reden daarvoor: wat goed lijkt, staat niet altijd gelijk aan wat goed is.
Goed op alle fronten
Volgens mij zijn er verschillende soorten goed. Zo is er ‘goed voor anderen’, en ‘goed voor jezelf’. Dat laatste valt weer opnieuw op te splitsen: goed voor je gevoel, voor je gedachten, voor je gezondheid. Er is goed op lange of korte termijn. In de ideale wereld zouden deze belangen altijd met elkaar verenigbaar zijn: een goede keuze is dan automatisch ‘goed op alle fronten’. Maar zo werkt het niet altijd. En dan zal je moeten kiezen: welk belang gaat voor?
Een universeel antwoord op die vraag bestaat niet. Ieders belangen zijn tenslotte anders. Het afwisselen van belangen is voor mij een goede optie bij het maken van keuzes. De ene keer kies ik voor mezelf, de andere keer kies ik voor een ander. Soms kies ik voor nu, soms voor later. Die keuzes zijn allemaal op hun eigen manier goed. Maar vorige week botsten mijn belangen met die van anderen. Er waren mensen gekwetst, mede door een keuze die ik maakte. En toen sloeg de twijfel toe. Waarom had ik zo gehandeld? En hoe had ik het beter kunnen doen?
Vraagtekens plaatsen
Zoals dat gaat bij filosofische problemen, leidde één vraag automatisch tot een volgende. En zo wierp mijn twijfel over één ding, een schaduw over zaken waar ik altijd zeker van was. Ik ging vraagtekens plaatsen bij keuzes waarvan ik wist dat ze goed waren. Alles werd in twijfel getrokken. Dat resulteert erin dat ik niet meer kan duiden wat ik belangrijk vind, wat ik kan of wat ik voel. (‘Hoe gaat het met je?’ ‘Ik weet niet. Goed. Denk ik.’) Alles wordt zo zwaarder en donkerder dan het hoort te zijn.
Mijn twijfel was, in tegenstelling tot die van Descartes, niet methodisch te noemen. Hij wist zijn overpeinzingen netjes te categoriseren. Ik zie het helemaal voor me: Descartes zit aan een bureau in een hutje op de hei. Voor hem ligt een blanco vel papier, in zijn hand houdt hij een ganzenveer, klaar om de eerste zekerheid te noteren. Descartes beheerst de twijfel, en dat zou ik graag kunnen. Want soms beheerst de twijfel mij.
Twijfelen is prima. Het houdt je scherp en laat je nadenken over de juistheid van je handelen. Het laat je inzien dat je soms foute keuzes maakt. Maar hoe tegenstrijdig het ook klinkt: ook die foute keuzes zijn gebaseerd op het goede. Of in ieder geval: wat ooit het goede leek te zijn. Wanneer men dat inziet, kunnen er excuses gemaakt worden, kan er worden vergeven. Op die manier heeft ook mijn twijfel een doel. Echter, aan alles twijfelen werkt verlammend. Het is vermoeiend en bovendien onnodig. Want mijn visie op het goede mag dan geen zekerheid zijn zoals Descartes ze zoekt – ik mag er wel op vertrouwen.
En nu twijfel ik – ironisch genoeg – of ik dit moet plaatsen. Maar ik doe het toch, omdat ik zeker weet: ik ben niet de enige die hier wel eens last van heeft.
BUITEN DE HOKJES
Donderdagochtend, kwart over acht. De collegezaal stroomt vol met leerlingen die liever nog in bed lagen. Sterker nog: leerlingen die liever niet meer op de middelbare school zaten. Want dat is volgens mij algemeen bekend: in het eindexamenjaar zijn de meesten er wel klaar mee.
Omdat het me zinloos lijkt een heel jaar in die modus te hangen, wil ik het graag anders benoemen: ik ben er klaar voor. Klaar voor iets nieuws, iets creatiefs, en iets waar ik hoop al mijn passie in kwijt te kunnen: de kunstacademie, richting film/documentaire.
Natuurlijk ging er wat gepeins aan die keuze vooraf. Want zou ik goed genoeg zijn? Is het wel een goed plan? Het antwoord op vraag één blijf ik jullie schuldig, maar op die tweede vraag zeg ik volmondig ‘ja’. Want ik wil ‘wat als-situaties’ voorkomen. Dit is het moment waarop ik mijn leven kan gaan inrichten zoals ik dat wil. Wanneer ik die kans nu niet benut, blijf ik me misschien wel mijn hele leven afvragen: wat als ik het wel geprobeerd had?
Ik heb dus besloten om alle twijfel opzij te zetten en ervoor te gaan. Toen het vanaf 1 oktober mogelijk was om je in te schrijven, heb ik dat direct gedaan. Dat lijkt misschien wat voorbarig, aangezien ik hoe dan ook pas in september 2016 zou beginnen. Maar er komt meer bij kijken dan een aanmelding via Studielink en het inscannen van een pasfoto. Ik moet namelijk toelating doen, waarbij er sprake is van verschillende rondes. Ik zie meteen Idols-achtige taferelen voor me, inclusief ellenlange rijen op de toelatingsdag, waar je een nummer krijgt dat je op je buik moet spelden. En dan maar hopen dat ik geen Gordon tegenkom.
Tot zover mijn fantasie. In werkelijkheid moet je een motivatiebrief schrijven, een opdracht maken, een portfolio laten zien, of op de academie zelf iets komen doen. De momenten waarop dat moet gebeuren, zijn nog niet bekend. Ook verschilt het per academie welke van die dingen je moet doen. Ik ben namelijk van plan me er bij twee aan te melden: de HKU (Utrecht) en de AHK (Amsterdam). Maar, zo bedacht ik me, het zou sowieso geen kwaad kunnen om veel creatieve dingen te gaan doen dit jaar. Ik vind het toch leuk om te doen, en daarnaast kan ik op die manier oefenen en een portfolio opbouwen.
Wat er in zo’n portfolio hoort te zitten? Ik heb geen flauw idee. Ik weet niet wat ‘goed’ is, of ‘de bedoeling’. Ik denk ook niet dat die termen (kunnen) bestaan op zo’n opleiding. Tenslotte, wat de één kunst vindt, vindt de ander afschuwelijk. Ik weet niet wat ervoor zal zorgen dat ik toegelaten wordt, dat ik een vinkje krijg in alle hokjes. Of juist erbuiten – we hebben het immers over de kunstacademie.
Buiten de hokjes, daar bevind ik me graag. Later (als ik groot ben) wil ik geen films maken met als voornaamste intentie ‘dat iedereen het maar mooi vindt’. Ik wil datgene vastleggen wat voor mij belangrijk is en waar ik iets bij voel. Dat is misschien een geromantiseerd beeld, want je verkeert niet altijd in de positie waarin je precies kunt maken wat je zelf wilt. Maar ik denk dat het wel mijn uitgangspunt moet zijn. Alleen op die manier zullen het films worden die mensen iets doen: als het mij – degene achter de camera – ook iets doet. Bovendien laten zulke projecten het beste zien wie ik ben en waar ik voor sta. En aangezien ik op grond daarvan aangenomen hoop te worden, wil ik met die insteek mijn portfolio opbouwen.
En dus ben ik bezig met projecten die ik leuk vind. Waar ik veel energie insteek, maar minstens zoveel energie uithaal. Die als gevolg hebben dat er altijd een notitieboekje naast mijn bed ligt. En dat ik daar dan om twee uur ’s nachts iets in krabbel, en zo zeker weet dat het de volgende dag niet vergeten zal zijn. Waarna ik met een duffe glimlach in slaap kan vallen.
Donderdagochtend, kwart voor negen. In de collegezaal trilt mijn telefoon op de klaptafel voor me. Ik heb een mail van de HKU, waarin staat dat het eerste vinkje gezet is: mijn pasfoto is goedgekeurd.
De kunst van 